Obowiązujący Kodeks Prawa Kanonicznego nie jest pierwszą regulacją prawa kościelnego. Pierwszy kodeks promulgowany został w 1917 roku. Zawierał wiele podobnych do obecnego przepisów, ale wiele z nich zostało też zmienionych. Sobór Watykański II jednak rozpoczął w 1963 roku prace nad nową regulacją, wychodząc naprzeciw potrzebom Kościoła i jego wiernych.
Zreformowane zostały nazwy ksiąg kodeksu oraz nastąpiło dodanie nowych. Wiele nowych uregulowań pojawiło się również w zakresie małżeńskiego prawa kościelnego.
W Kodeksie z 1917 roku pierwszorzędnym celem małżeństwa było zrodzenie i wychowanie potomstwa. Dopiero na drugim miejscu stało dobro małżonków i ich wzajemna pomoc. Należy zauważyć, że w obecnym stanie prawnym te dwa cele małżeństwa są względem siebie równorzędne.
Przede wszystkim nowy Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 roku reformuje przeszkodę wieku osób zawierających małżeństwo. Pojawia się możliwość podwyższenia wieku przez Konferencje Episkopatów poszczególnych krajów. Zmiana ta wynika niewątpliwie ze zróżnicowanych potrzeb każdego kraju, rozwoju oświaty czy świadomości młodych ludzi.
Sobór Watykański II zdecydował się na zredukowanie przeszkód małżeńskich w nowym kodeksie. Nie chciał ograniczać możliwości zawarcia małżeństwa przez osoby do tego zdolne, nawet gdyby chociaż nie bez trudności mogły zrealizować wspólnotę życia małżeńskiego.
Kolejna zmiana kodeksowa dotyczy przeszkody pokrewieństwa. W Kodeksie z 1917 roku przeszkoda ta rozciągnięta była do VI stopnia linii bocznej. Kodeks z 1983 roku natomiast stanowi, że przeszkoda pokrewieństwa czyni nieważnym małżeństwo między wszystkimi wstępnymi i zstępnymi w linii prostej oraz do IV stopnia linii bocznej. Jest to więc niejako poluźnienie uregulowania w porównaniu z wcześniejszym kodeksem.
Przeszkoda pokrewieństwa prawnego w Kodeksie z 1917 roku była tożsama z prawem państwowym, natomiast w obowiązującym kodeksie regulacja tej przeszkody jest odmienna. Świadczy to o szerszej autonomii tych dwóch porządków prawnych.
Obecny kodeks wprowadził nowy tytuł stwierdzenia nieważności małżeństwa, jakim jest podstępne wprowadzenie w błąd małżonka. Kodeks z 1917 roku sankcjonował jedynie błąd co do osoby. Współczesny kodeks natomiast wyodrębnia dwa tytuły jako podstawy nieważności małżeństwa, którymi są: błąd co do osoby i błąd co do przymiotu osoby.
Nowością jest również nieważność małżeństwa z powodu postanowionego wcześniej warunku, dotyczącego przyszłości.
Nowością kodeksową w porównaniu z Kodeksem z 1917 roku jest określnie trzech postaci niezdolności psychicznej do zawarcia małżeństwa. Są nimi:
- Brak wystarczającego używania rozumu;
- Poważny brak rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich wzajemnie przekazywanych i przyjmowanych;
- Niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej.
Powyższe unormowanie okazało się niezwykle ważne w perspektywie procesów o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Obecnie zdecydowana ich większość prowadzona jest w oparciu o te właśnie tytuły.
Zgodnie z obecnie obowiązującym kodeksem prawo do zaskarżenia małżeństwa ma każdy z małżonków. Zmieniło się to w odniesieniu do poprzedniego stanu prawnego. Kodeks z 1917 roku zabraniał zaskarżenia małżeństwa osobie, która stworzyła bezpośrednią i umyślną przyczynę nieważności zawieranego małżeństwa.
Kodeks z 1917 roku nazywał wszelkie sprawy związane z zawarciem małżeństwa sprawami własnymi. W nowej regulacji zwrócono uwagę, że w tej sferze są również fakty poddane jurysdykcji sądu powszechnego, np. dotyczące separacji małżonków.
Sobór Watykański II zreformował również niektóre regulacje, dotyczące samego przebiegu procesu o nieważność małżeństwa.
Przede wszystkim w poprzednim kodeksie autorami zawiązania sporu były same strony, które dokonywały tego przed sędzią. W obecnie obowiązującym stanie prawnym zawiązania sporu dokonuje sam sędzia, wydając dekret w tej sprawie. Przyczyną do tego staje się skarga powodowa wniesiona przez stronę.
Jeśli chodzi o sam proces toczący się przed trybunałem kościelnym to jedna z różnic w obowiązujących stanach prawnych dotyczy obowiązku stawiennictwa stron procesowych. Kodeks z 1917 roku umożliwiał wprowadzenie większej ilości sankcji za niestawiennictwo strony w procesie. Taka jej postawa mogła zostać uznana za przyznanie się do stawianych jej zarzutów. Obowiązujący kodeks natomiast traktuje nieobecność strony bardziej neutralnie.
Bibliografia
- W. Abraham, Nowy Kodeks prawa kanonicznego, Polonia Sacra 1 (1918), s. 1-28.
- I. Grabowski, Proces kanoniczny w nowym Kodeksie, t. 1-2, Lwów 1918.
- J. Roth, Nowa kodyfikacja prawa kanonicznego, Przegląd Powszechny 136 (1917), s. 541-552, 685-695.
- J. Roth, Nowe kościelne prawo a dawne, Przegląd Powszechny 137-138 (1918), s. 33-38.
