Lekcje religii w szkołach oraz obowiązkowość lub dobrowolność uczestnictwa w nich są przedmiotem wielu dysput politycznych na przestrzeni ostatnich trzydziestu lat. Wraz z opcjami politycznymi dochodzącymi do władzy zmieniało się podejście również do tego tematu. Obecność religii w szkołach postrzegana jest przez wielu jako dyskryminacja uczniów niebędących katolikami.
Akty prawne o nauczaniu religii w szkole
W systemie polskim są trzy akty prawne, na podstawie których można mówić o nauczaniu religii w szkołach. Są nimi:
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej;
- Konkordat między Rzeczpospolitą Polską i Stolicą Apostolską z 1993 roku;
- Ustawa o systemie oświaty.
Konkordatowa zasada jako podstawa nauki religii
Podstawą do tego, by mówić o nauce religii w szkołach w ogóle jest zasada ochrony prawa do wolności sumienia i religii w wymiarze indywidualnym i wspólnotowym zagwarantowana przez Konkordat z 1993 roku. Podmiotem wolności religijnej jest każda osoba ludzka, a dalej również rodzina i rodzice. W duchu tej zasady rodzice mają prawo do wychowania swoich dzieci zgodnie ze swoimi przekonaniami religijnymi i moralnymi. Mają również prawo do wyboru szkoły oraz do tego, by ich dzieci nie były zmuszane do uczęszczania do szkół niezgodnych z ich przekonaniami, a także do samodzielnego decydowania o tym, że ich dzieci będą brały udział w nauczaniu religii. Nauczanie dzieci religii wymaga więc pełnej dobrowolności ze strony ich rodziców.
Historyczne ujęcie nauki religii w szkołach
Konstytucja marcowa z 1921 roku oraz Konkordat ze Stolicą Apostolską z 1925 roku gwarantowały możliwość nauki religii w szkołach. Na podstawie tych unormowań nauka religii w szkołach powszechnych, z wyjątkiem szkół wyższych, była obowiązkowa.
W Konkordacie z 1925 roku strona państwowa zobowiązała się do poszanowania prawa rodziców do katolickiego wychowania dzieci. Rząd polski zapewnił, że szkoły będą zaopatrzone w podręczniki do religii, a katecheci będą traktowani na równi z innymi nauczycielami. Poszanowano również prawo Kościoła do prowadzenia własnych szkół.
Niedługo później jednak, pomimo gwarancji nauczania religii w szkołach publicznych, nauczanie to było ze szkół usuwane. Dokonywano również likwidacji szkół katolickich. Wbrew zobowiązaniom, władze dążyły do usuwania katechetów i likwidowania religii w szkołach.
Ocieplenie relacji Państwo-Kościół, a przy tym również złagodzenie postrzegania przez państwo nauki religii w szkołach przyniósł rok 1956. Miało zostać wówczas przywrócone nauczanie religii w szkołach, kiedy rodzice wyraziliby na to zgodę. Religia miała być traktowana jako przedmiot nieobowiązkowy. Nauczyciele tego przedmiotu mieli być wynagradzani z budżetu państwa, ale nie mieli wchodzić w skład rady pedagogicznej. Jeśli byłoby mniej niż 25 osób chętnych to należałoby wtedy łączyć oddziały klasowe, a wymiar lekcji religii to 2 godziny tygodniowo. Uczniowie mogli uczestniczyć w praktykach religijnych poza szkołą.
Porozumienia podpisane w 1950 i 1956 roku między przedstawicielami Episkopatu Polski i rządem polskim miały charakter czysto taktyczny. W tamtym okresie odbywały się masowe protesty przeciwko władzy komunistycznej, dlatego rząd wykorzystał Kościół chcąc uspokoić nastroje w państwie. Kiedy sytuacja nieco się unormowała, rząd kontynuował politykę supremacji państwa nad Kościołem, a efektem tego było między innymi całkowite usunięcie nauczania religii ze szkół w 1961 roku.
28 lipca 1993 podpisany został konkordat między Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską. Jednym z podstawowych założeń tego porozumienia była gwarancja dotycząca nauczania religii w szkołach publicznych. Kościół uzyskał prawo do zakładania i prowadzenia placówek oświatowo-wychowawczych oraz szkół wyższych. Konkordat gwarantuje również, że program nauczania religii katolickiej oraz podręczniki opracowuje władza kościelna i podaje je do wiadomości kompetentnej władzy państwowej. W sprawach treści nauczania i wychowania religijnego nauczyciele religii podlegają przepisom i zarządzeniom kościelnym, a w innych sprawach przepisom państwowym.
Nauczanie religii w szkołach – obecne prawodawstwo
Na podstawie obecnego prawodawstwa nauka religii nie jest obowiązkowa. Alternatywą dla lekcji religii w szkołach są zajęcia z etyki. Nauka zarówno religii, jak i etyki jest organizowana w szkołach na życzenie rodziców lub pełnoletnich uczniów. Uczniowie mogą uczęszczać na obydwa przedmioty lub jeden z nich albo nie uczęszczać na żaden. Na każdym etapie nauki mogą też z nich zrezygnować. O uczestnictwie w lekcjach religii lub etyki decydują rodzice lub opiekunowie jeśli ich dzieci są niepełnoletnie, a uczniowie pełnoletni decydują samodzielnie.
Nauka religii odbywa się w wymiarze dwóch godzin lekcyjnych tygodniowo. Oceny z religii i etyki są wliczane do średniej ocen ucznia, ale nie wpływają na promocję do następnej klasy.
Misja kanoniczna katechetów
Aby móc uczyć religii w szkole, katecheta otrzymuje od biskupa diecezjalnego misję kanoniczną. Jest to prawo do nauczania prawd wiary w imieniu Kościoła. Misja kanoniczna jest skierowaniem, które dokładnie określa osobę oraz placówkę, w której ta osoba ma pracować. Dyrektor szkoły zatrudnia więc nauczyciela religii dopiero po tym, gdy ten otrzyma misję kanoniczną. W uzasadnionych przypadkach takie zezwolenie może zostać cofnięte przez kompetentną władzę kościelną.
Współczesne problemy związane z nauczaniem religii w szkołach
W ubiegłym roku Rzecznik Praw Obywatelskich wystosował prośbę do Ministra Edukacji Narodowej o przygotowanie wytycznych, by lekcje religii planowane były na pierwszą lub ostatnią godzinę lekcyjną. Była to reakcja na docierające do RPO wnioski obywateli. Rodzice, których dzieci nie uczęszczają na lekcje religii podkreślają, że musza one czekać tę godzinę lekcyjną w bibliotece lub świetlicy. Minister Edukacji Narodowej sformułował zalecenia, by lekcje religii były organizowane w taki sposób, aby poszanowane zostały prawa wszystkich uczniów, bowiem ustalanie planów zajęć należy do dyrektorów szkół.
W społeczeństwie i środowisku politycznym trwa również dyskusja o przeniesieniu lekcji religii ze szkół do parafii.
Bibliografia
- K. Więcek, Nauczanie religii katolickiej w polskiej szkole publicznej w kontekście prawa rodziców do wychowania religijnego dzieci – aspekty historyczne i wybrane aktualne problemy, Studia z Prawa Wyznaniowego, t. 16, 2013, s. 185-211.
- H. Misztal, Idea wolności religijnej, w: H. Misztal, P. Stanisz, Prawo wyznaniowe, Lublin 2003, s. 61.
- P. Sobczyk, Wliczanie rocznych ocen z religii do średniej ocen w kontekście wolności religijnej w wymiarze indywidualnym i wspólnotowym, w: M. Bielecki, Bilateralizm w stosunkach państwowo-kościelnych, Lublin 2011, s. 207-210.
- P. Tomasik, S. Dziekoński, Nauczanie religii katolickiej w szkole, historia, współczesność, perspektywy, Studia Katechetyczne, t. 7, Warszawa 2010, s. 185-211.
