Już 8 grudnia 2022 roku wejdą w życie zmiany w kościelnym prawie karnym. Będą one efektem 10-letniej pracy specjalistów w tym zakresie. Zmiany te są przejawem pierwszej tak obszernej i poważnej reformy Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 roku. Dotyczą one aż 80 kodeksowych przepisów i są kontynuacją ulepszenia prawa zapoczątkowanego przez papieża Benedykta XVI. Reformę tę kończy papież Franciszek konstytucją „Pascite Gregem Dei”. Nie tylko wprowadzono zmiany do istniejących już uregulowań, ale również wprowadzono nowe kategorie przestępstw i sankcje za ich popełnienie.
Arcybiskup Filippo Iannone – Przewodniczący Papieskiej Rady ds. Tekstów Prawnych wskazał, że przede wszystkim „pojawienie się wewnątrz wspólnot niektórych nieprawidłowych sytuacji, ale przede wszystkim ostatnie skandale w wyniku bulwersujących i ciężkich epizodów pedofilii wzmocniło potrzebę wzmocnienia karnego prawa kanonicznego”. Arcybiskup wskazał również, że już od jakiegoś czasu widoczna była sytuacja „nadmiernego niedbalstwa w interpretowaniu prawa”. Ojciec Święty natomiast w konstytucji „Pascite Gregem Dei” zaznaczył, że niestety w zbyt wielu przypadkach nałożenie kary pozostawiano w gestii władz. Papież stanowczo zauważył również, że „miłosierdzie wymaga poprawy”.
Do księgi VI Kodeksu Prawa Kanonicznego zostały włączone przepisy stanowiące o przestępstwach seksualnych. Kwestie nadużyć wobec nieletnich zostały przeniesione z rozdziału „Przestępstwa przeciwko szczególnym obowiązkom duchownych” do rozdziału „Przestępstwa przeciwko życiu, godności i wolności człowieka”. Wyrażono tym samym powagę tych zbrodni, jak również nawiązano do pomocy, którą należy nieść osobom pokrzywdzonym. Zaznaczone zostało, że powinna być przywrócona sprawiedliwość, sprawcy powinni odpokutować za swoje czyny i ponieść za nie sprawiedliwą karę, a poszkodowani winni otrzymać sprawiedliwe odszkodowanie.
Nowe przepisy przynoszą również wyszczególnienie przestępstw takich jak uwodzenie nieletnich lub bezbronnych dorosłych w celu wykorzystania seksualnego oraz posiadanie dziecięcej pornografii. Do tej kategorii przestępstw zalicza się również takie zachowania wobec dorosłych, które popełnione zostały z użyciem siły lub przy nadużyciu władzy. Zmiany kodeksowe rozciągną karanie za przestępstwa seksualne, obok duchownych, również na członków instytutów życia konsekrowanego i wiernych pełniących urzędy czy funkcje w Kościele.
Za przestępstwa seksualne wobec nieletnich i bezbronnych osób dorosłych oraz za wykorzystywanie zdjęć z molestowania nowe przepisy kodeksu przewidywać będą dotkliwsze niż dotąd kary – karę usunięcia z urzędu lub utraty święceń.
Ustawodawca wraz z nową regulacją przywraca niektóre przypadki z Kodeksu z 1917 roku, a których zabrakło w Kodeksie z 1983 roku. Są nimi m.in. przekupstwo w działaniach urzędowych, udzielanie sakramentów osobom, które nie są zdolne do ich przyjęcia oraz ukrywanie przed prawowitą władzą nieprawidłowości lub wady w przyjmowaniu święceń.
Do listy przestępstw dopisano również takie, które wcześniej rozproszone były w kilku ustawach, np. w Normach De delictis reservatis z 2010 roku. Są to m.in. naruszenie tajemnicy papieskiej, zaniedbanie obowiązku wykonania kary lub dekretu oraz zawiadomienia o przestępstwie, złe zarządzanie dobrami, próba wyświęcenia kobiet, nagrywanie spowiedzi, bezprawne porzucenie posługi czy świętokradcza konsekracja eucharystyczna.
Nowa regulacja kościelnego prawa karnego wyróżnia również przestępstwa o charakterze patrymonialnym, do których zaliczać się będą alienacja dóbr kościelnych bez wymaganej konsultacji, przestępstwa popełnione z poważnej winy lub poważnego zaniedbania w administracji oraz przestępstwa gospodarcze, za które kodeks również wprowadzi kary. Podobnie w przypadku przestępstw finansowych. Uregulowania te mają dać wyraźną podstawę do zachowywania i wcielania w życie zasad przejrzystości i właściwego zarządzania administracją dóbr.
W nowych przepisach prawa karnego pojawią się również nowe kary, przewidziane w odniesieniu do duchownych. Będą to kary majątkowe takie jak: grzywna, restytucja za szkody, pozbawienie całości lub części wynagrodzenia kościelnego zgodnie z zasadami ustalonymi przez różne Konferencje Episkopatu.
Nowa regulacja bardziej szczegółowo zwraca uwagę na wyliczenie katalogu kar, aby władza kościelna mogła wymierzać je proporcjonalnie i odpowiednio do ciężkości popełnionego przestępstwa.
Pewne nowości przewidziano również w zestawie środków karnych, którymi dysponować będą biskupi. Obok, znajdujących się już we wcześniejszym uregulowaniu, upomnienia, nagany i nakazu karnego pojawia się nadzór. Również nakaz karny zostanie teraz szczegółowo uregulowany.
Nowością we wprowadzanych przepisach będzie niewątpliwie kara suspensy, która będzie mogła być stosowana już nie tylko wobec duchownych, ale również wobec wszystkich wiernych.
Bardzo długo wyczekiwane zmiany w kościelnym prawie karnym wydają się być potrzebną odpowiedzią na wydarzenia ostatnich lat. Ustawodawca kościelny wydaje się je dostrzegać i z praktycznej strony dostosowywać ustawodawstwo tak, aby w porę zapobiec przestępstwom. Nie pozostaje obojętnym również na konieczność wprowadzenia nowych kategorii przestępstw i konkretnych kar, jakie grożą za ich popełnienie. Ustawodawca dostrzega też konieczność wsparcia i pomocy pokrzywdzonym przez środowisko kościelne.
