Źródła finansowania Kościoła w Polsce

Za pierwowzór majątku kościelnego można uznać już trzos należący do wspólnoty Jezusa i Apostołów. Przeznaczali oni majątek na swoje utrzymanie, dzieła miłosierdzia oraz na celebrację świąt żydowskich. Pojawia się pytanie nurtujące wielu również dzisiaj: skąd brali oni te pieniądze? W tamtych czasach majątek ten pochodził głównie z darowizn wiernych, którzy składali je u stóp Apostołów, a ci rozdzielali je według potrzeby. Dzisiaj schemat pozyskiwania majątku przez Kościół jest nieco bardziej rozbudowany, chociaż idea pozostała ta sama.

Pojęcie i rodzaje majątku kościelnego

Majątkiem kościelnym nazywa się ogół dóbr publicznej osoby prawnej, mających na celu realizację misji Kościoła.

Dobra kościelne dzielą się na materialne i niematerialne. Do dóbr materialnych należy zaliczyć nieruchomości, np.:

• kościoły,
• kaplice,
• cmentarze oraz
• rzeczy ruchome, np. ołtarze, relikwie, obrazy święte, naczynia i szaty liturgiczne.

Dobra niematerialne natomiast to uprawnienia majątkowe.

Podstawa prawna posiadania majątku kościelnego

Każda wspólnota ludzi ma potrzebę posiadania dóbr, aby móc realizować własne cele. Już Sobór Watykański II w opracowanych przez siebie dokumentach jasno wskazywał na pewne cele i zadania Kościoła oraz jego prawo do posiadania, nabywania, zbywania, zarządzania i alienowania dóbr doczesnych.

Współczesne prawodawstwo zarówno kościelne, jak i polskie również wskazuje na wskazane przez Sobór prawo Kościoła w aktach takich jak:

• Kodeks Prawa Kanonicznego – kan. 1254
• Konkordat z 1993 roku – art. 23
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku – art. 32
• Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP z 1989 roku – art. 52

Kodeks Prawa Kanonicznego wymienia trzy podstawowe cele, którym służyć ma prawo Kościoła do zarządzania dobrami doczesnymi. Są to:

1. Sprawowanie kultu Bożego;
2. Zapewnienie godziwego utrzymania duchowieństwa;
3. Prowadzenie dzieł apostolatu i miłości, zwłaszcza wobec biednych.

Cele własne Kościoła są uznawane też przez państwo i oceniane jako takie, które służą również państwu, dlatego zwolnione są z opodatkowania środki służące tym celom. Mimo prawie bliźniaczych przepisów, w prawodawstwie kościelnym i państwowym występują pewne różnice. Ustawa bowiem nie wskazuje w wymienianych w niej celach utrzymania duchownych. Ma to być zabezpieczenie przed zwolnieniem z opodatkowania dochodów z działalności gospodarczej, służących konkretnym duchownym.

Jakie są źródła finansowania Kościoła?

Dobrowolne ofiary wiernych

Wszyscy wierni odpowiedzialni są za doczesną stronę Kościoła, dlatego też mają prawo przekazywać na jego korzyść dobra doczesne. Ten sposób finansowania Kościoła jest najbardziej powszechnym i stanowi około 80% wpływów finansowych Kościoła Katolickiego. Dobrowolne ofiary wiernych, czyli tzw. taca, przeznaczana jest głównie na bieżące potrzeby parafii i parafialne inwestycje. Bardzo często zdarza się jednak tak, że ten sposób finansowania Kościoła okazuje się niewystarczający, ponieważ potrzeby parafii przewyższają uzyskiwane z ofiar wiernych przychody.

Państwo wyszło naprzeciw Kościołowi, jeśli chodzi o tę metodę finansowania. Kościół wyłączony jest z konieczności uzyskiwania zgody władz administracyjnych na organizowanie takich zbiórek publicznych, pod warunkiem, że odbywają się one w celach wymienionych w ustawie i na terytorium kościołów czy kaplic. Jest to duże ułatwienie, bowiem każdorazowe staranie się o zgodę w przypadku takiej zbiórki zdecydowanie utrudniłoby pozyskiwanie środków pieniężnych tą metodą.

„Prawo stuły” i stypendia mszalne

Są to dobrowolne świadczenia pieniężne na rzecz duchownych udzielane za pewne posługi religijne: sakramenty, asystowanie przy ślubach czy odprawianie pogrzebów. Nie są to opłaty, ale ofiary. Nie mogą być określane odgórnie, ale często wysokość takich datków przyjęta jest zwyczajowo na danym terytorium.
Stypendia mszalne natomiast są to ofiary składane na rzecz duchownych przy złożeniu prośby o odprawienie Mszy świętej w danej intencji. Podobnie jak przy prawie stuły, nie mogą być one określane odgórnie, ale jedynie określenie to może nastąpić zwyczajowo. Zgodnie z prawem kanonicznym kapłan może przyjąć ofiarę za jedną tylko odprawioną dziennie mszę. Stypendia przyjmowane za większą ilość mszy w danym dniu, kapłan winien przekazać do kurii lub na cel wskazany przez biskupa. [1] Zgodnie z zasadą cumulum stypendia mszalne dzielone są po równo między księży lub w odpowiednio wcześniej ustalonych proporcjach, jeśli np. na danej parafii urzęduje proboszcz i jeden lub więcej wikarych. [2]

Podatki – np. seminaristicum i cathedraticum

Podatek seminaristicum uregulowany jest w Kodeksie Prawa Kanonicznego. Jest podatkiem przeznaczonym na utrzymanie seminarium, potrzebnym do zabezpieczenia jego potrzeb. Płacony jest głównie przez parafie.

Podatek cathedraticum natomiast jest podatkiem przeznaczonym na potrzeby kurii.

Inne źródła finansowania Kościoła

Nabycie dóbr doczesnych Kościoła odbywać się może również poprzez:

• przedawnienie,
• zasiedzenie,
• dzierżawę dóbr kościelnych,
• działalność gospodarczą kościelnych osób prawnych.

Do bezpośrednich źródeł nabywania dóbr przez Kościół Katolicki należą:

• Dotacje na społeczną działalność instytucji kościelnych na podstawie art. 22 Konkordatu;
• Dotacje na konserwacje zabytków na podstawie art. 22 Konkordatu;
• Fundusz Kościelny.

Jest to niewątpliwie najbardziej kontrowersyjny temat. To bowiem bezpośrednie finansowanie Kościoła przez państwo. Obecnie źródłem finansowania jest wyłącznie dotacja z budżetu państwa. Celami Funduszu Kościelnego są:

• utrzymywanie i odbudowa kościołów,
• wykonywanie działalności charytatywno-opiekuńczej,
• opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne duchownych, 
• pomoc materialna i lekarska dla duchownych, o
• organizowanie dla duchownych domów wypoczynkowych.

90% Funduszu przeznaczane jest na ubezpieczenia zdrowotne duchownych, alumnów, nowicjuszy i postulantów z wyłączeniem podatników podatku dochodowego i zryczałtowanego podatku od przychodów osób duchownych. W tej sumie znajduje się również finansowanie ubezpieczeń społecznych duchownych: emerytalnych, rentowych i wypadkowych, ale w różnych wysokościach:

• 100% składki członków zakonów kontemplacyjnych i misjonarzy w okresach pracy na terenach misyjnych,
• 80% składki duchownych nie osiągających dochodów w wysokości płacy minimalnej.

Pośrednio natomiast Kościół Katolicki nabywa dobra poprzez:

• Darowizny na rzecz kultu religijnego;
• Darowizny na kościelną działalność charytatywno-opiekuńczą;
• Odliczanie 1% na rzecz organizacji kościelnej;
• Zwolnienia podatkowe.

Zryczałtowany podatek duchownych

Należy również zaznaczyć, że osoby duchowne, osiągające przychody z opłat otrzymywanych w związku z pełnionymi funkcjami o charakterze duszpasterskim, opłacają od tych przychodów podatek dochodowy w formie ryczałtu od przychodów osób duchownych. Taki podatek jest fakultatywny, osoby duchowne mogą bowiem zrezygnować z opodatkowania ryczałtowego i w takim przypadku zostają objęte ogólnymi zasadami opodatkowania osób fizycznych. [3]

Pobożne zapisy

W celach pobożnych, czyli skierowanych na rzecz kultu, osoba mogąca swobodnie rozporządzać swoimi dobrami może przeznaczyć swój majątek Kościołowi.

Może się to odbyć aktem między żyjącymi lub testamentem.
Aby dana czynność była zapisem pobożnym, przekazanie to musi wiązać się ze wskazaniem celu. Ponadto cel ten nie może być jednorazowy, ale winien być długotrwały.

Przykładem takiego pobożnego zapisu może być pozostawienie przez umierającą osobę swojej nieruchomości na rzecz utworzenia w niej np. świetlicy parafialnej w zamian za odprawianie w intencji tej osoby Mszy świętej przez rok czy inny określony przez nią czas. Wtedy każdy proboszcz obejmujący tę parafię związany jest ciągłością realizacji danego zobowiązania, a ordynariusz winien czuwać nad przebiegiem tej realizacji. Taki sposób również powoduje nabycie przez Kościół dóbr doczesnych.

Literatura

1. Dubiel S., Uprawnienia majątkowe Kościoła Katolickiego w Polsce w świetle KPK, Konkordatu z 1993 roku i ustaw synodalnych, Lublin 2007
2. Patyk J., Opodatkowanie Kościoła Katolickiego i osób duchownych, Toruń 2008
3. Klimiuk W., Podatek kościelny idea, konstrukcja i recepcja w prawie polskim, Warszawa 2015